In de "Alles over: ..." blogpost serie gaan we dieper in op individuele biomarkers zoals vitamines, mineralen, vetzuren, etc. met als doel een zo compleet mogelijk beeld te geven van de functie in het lichaam, risico's van een tekort of overschot en wat er aan is te doen.
Waar kan je de informatie in deze post voor gebruiken?
Herken symptomen en tekenen van een tekort of overschot
Lees welke (eet)gewoontes het risico op een tekort of overschot vergroten
Begrijp hoe je op een tekort of overschot kan testen en hoe je de tests moet interpreteren
Leer wat je zelf kan doen om het tekort of overschot te adresseren
De post is opgedeeld in een aantal hoofdstukken en is vrij lang omdat we een zo compleet mogelijk inzicht willen geven en de handvatten om iets te doen aan een onbalans. Je kan de hele post lezen, maar voor de meeste mensen is het bedoeld als handboek om je healthFX testresultaten beter te kunnen begrijpen. Scrol desgewenst direct door naar een van de volgende secties:
Inhoud post
Wat is Vitamine A en wat is de functie ervan in het lichaam?
Symptomen van een vitamine A tekort/ overschot
Mensen met verhoogd risico op een vitamine A tekort/ overschot
Testen op vitamine A status
Een onbalans in vitamine A corrigeren
1. Wat is Vitamine A en wat is de functie ervan in het lichaam?
Vitamine A is een in vet oplosbare vitamine. Er zijn twee soorten: Vitamine A1 ook wel bekend als retinol en vitamine A2 di-dehydro-retinol. We krijgen deze stoffen binnen via dierlijke voedingsproducten (eieren, lever, vis, zuivel). Het lichaam kan echter ook zelf vitamine A aanmaken uit carotenen.
Veel mensen associëren wortels met vitamine A (en daarom worden wortels vaak geassocieerd met goed zicht), maar wortels bevatten geen vitamine A. Wortels bevatten veel bèta-caroteen (het stofje dat zorgt voor de oranje kleur van onder andere wortels), dat het lichaam kan gebruiken om vitamine A aan te maken. Ons lichaam heeft 12 microgram bèta-caroteen nodig om 1 microgram vitamine A aan te maken. Het lijkt een triviaal verschil, maar we zullen verderop in deze post zien dat het belangrijk kan zijn.
De meest bekende functie van vitamine A is de rol in het behouden van goed zicht, maar vitamine A speelt ook een bredere rol in het lichaam, onder andere:
weefselbouw: vitamine A speelt een rol bij het vormen en onderhouden van botten, tanden, tandvlees, haar en huid
immuunsysteem: vitamine A is belangrijk voor een goede weerstand (functioneren van het immuunsysteem)
gezichtsvermogen: je ogen hebben vitamine A nodig om goed te blijven functioneren. Zo is het belangrijk om het hoornvlies mooi helder en doorzichtig te houden en is het nodig voor de productie van rhodopsine, een aminozuur dat nodig is voor zicht bij minder licht
Er zit dus zeker een kern van waarheid in de volkswijsheid dat wortels zorgen voor goed nachtzicht!
2. Symptomen van een vitamine A tekort/ overschot
Tekort
Bekende en algemeen geaccepteerde tekenen en symptomen van een vitamine A tekort:
slecht zicht bij minder licht (nachtblindheid)
droge ogen
dof en droog haar
broze, brokkelige nagels
degeneratie van de cornea of het hoornvlies (keratomalacie)
hyperkeratose rond haarzakjes, of bultjes op de huid die kunnen worden aangezien voor kippenvel of acne
vlekken van bitot ( (vlekken op het wit van de ogen)
slechte immuniteit tegen infectieziekten
In extreme gevallen kan een tekort blindheid veroorzaken en leiden tot afwijkingen aan skelet en gebit bij kinderen (o.a. vertraging van botgroei)
Minder goed onderzochte maar plausibele tekenen en symptomen van een tekort zijn onder meer: ​​
nierstenen
verstoorde biologische klok (dag-/nachtritme) en het onvermogen om lichttherapie te gebruiken om een ​​gezond ritme te herstellen
auto-immuunziekten
astma en allergieën
voedsel-intolerantie
lage geslachtshormoonwaardes
vertraagde puberteit
Tenslotte kan een vitamine A tekort tijdens de zwangerschap impact hebben op de effectiviteit van het afweersysteem van het kind (op latere leeftijd) door een verstoorde ontwikkeling van de lymfeklieren tijdens de zwangerschap.
Overschot / toxiciteit
Meestal misselijkheid, braken en hoofdpijn. In extreme gevallen kan het zorgen voor anorexia, wazig zicht, schilferende huid, haaruitval (alopecia), orgaanschade en overlijden. Osteopenie en osteoporose (botontkalking) kunnen worden verergerd door vitamine A op niet-toxische niveaus bij een vitamine D en calcium tekort (lees meer in onze "Alles over: Vitamine D en calcium/ fosfor" post).
Tijdens de eerste 8 weken van de zwangerschap is een overschot aan vitamine A extra gevaarlijk vanwege een mogelijk risico op geboorteafwijkingen. Voor zwangere vrouwen (en eigenlijk iedereen) is het dus belangrijk om niet te laag en niet te hoog te zitten met je vitamine A inname.
3. Mensen met verhoogd risico op een vitamine A tekort/ overschot
Mensen met een verhoogd risico op een tekort:
Diëten die niet minstens een van de volgende bevatten: Wekelijks portie lever, regelmatig gebruik van levertraan, een multi-vitamine of een ander supplement met 100% van de ADH voor vitamine A als retinol.
Als het dieet daarnaast ook arm is aan zuivelproducten en eieren, en niet meerdere porties per dag bevat van rode, oranje, gele of groene groenten, dan wordt een vitamine A-tekort zeer aannemelijk.
Diëten waarbij de vetten voor een groot deel afkomstig zijn van meervoudig onverzadigd plantaardige oliën (rijstolie, maisolie, raapzaadolie, etc.) produceren vaker een vitamine A-tekort dan diëten waar het vet voornamelijk bestaat uit verzadigd vet (dierlijke producten, kokosnoot) of enkelvoudig onverzadigd vet (avocado- of olijfolie).
Een vetarm dieet vergroot de kans op een vitamine A-tekort door een lagere opname van vitamine A uit voedsel.
Langdurige overmatige alcoholinname kan, onafhankelijk van bovenstaande factoren, een vitamine A tekort veroorzaken.
Mensen met een verhoogd risico op een overschot:
Bij een structurele inname van meer dan 3.000 microgram of 10.000 IU per dag is er verhoogd risico op een vitamine A overschot. Het eten van grote hoeveelheden lever is de grootste risicofactor: 30 gram lever bevat grofweg 3.000 microgram vitamine A.
Voedingsmiddelen met carotenen vormen geen risico voor een overschot omdat het lichaam geen vitamine A zal aanmaken uit carotenen als er al voldoende vitamine A in het bloed is.
Wanneer vitamine D naast vitamine A wordt ingenomen is de kans op vitamine A-toxiciteit veel kleiner en kunnen veel hogere innames van vitamine A getolereerd worden. Het tegenovergestelde is daarom ook waar: Mensen met een lage vitamine D status lopen en groter risico op een vitamine A overschot of toxiciteit.
Bijna alle vitamine A wordt bereid in olie, echter vitamine A-preparaten (supplementen) die in water oplosbaar, geëmulgeerd of vast zijn, kunnen in weken in plaats van maanden toxiciteit veroorzaken en bij een tien keer lagere doses.
4. Testen op vitamine A status
Vitamine A status kan rechtstreeks in het bloed (serum) getest worden. De referentiewaardes voor de test (voor volwassenen):
zwaar vitamine A tekort: 0-0.35 µmol/l
licht/ mogelijk vitamine A tekort: tussen 0.35 en 1.1 µmol/l
normaal-/ optimale waarde: tussen 1.1 en 2.2 µmol/l
vitamine A overschot: tussen 2.2 en 2.8 µmol/l
zwaar overschot, mogelijk toxiciteit: > 2.8 µmol/l
Niet alleen de serum vitamine A biomarker geeft een indicatie van de vitamine A status. In aflopende volgorde van waarschijnlijkheid kunnen de volgende tests een verhoging laten zien bij een vitamine A overschot:
γ-glutamyltransferase
triglyceriden
alkalisch fosfatase
cholesterol
aspartaataminotransferase
bilirubine
calcium
Beperkingen bij het testen:
Zink is nodig voor vrijwel elke stap in het vitamine A-metabolisme, inclusief het transport ervan in het bloed. Een zinktekort is daardoor een mogelijke verklaring voor een vitamine A-tekort dat niet goed reageert op voedingsaanpassingen/ supplementen.
Geneesmiddelen met vitamine A-derivaten (bekend als retinoïden) kunnen tekenen van een vitamine A-tekort veroorzaken.
Leververvetting vermindert het vermogen van de lever om vitamine A op te slaan en kan de vitamine A serumspiegels artificieel verhogen.
Overgewicht (adipositas) kan op celniveau een vitamine A-tekort veroorzaken zonder de vitamine A serumspiegels te verlagen (m.a.w. de bloedwaarden zullen een normale vitamine A waarde laten zien).
Chronisch alcoholmisbruik beperkt het vermogen van het lichaam om vitamine A te gebruiken.
5. Een onbalans in vitamine A corrigeren
Een vitamine A tekort corrigeren
De strategie om een tekort te verhelpen is afhankelijk van de oorzaak. Als de meest waarschijnlijke oorzaak een voedingsdeficiëntie is, is de eerste stap het omkeren van de voedingsrisicofactoren die hierboven onder sectie 3 genoemd staan.
Iemand die een vitamine A-tekort ontwikkelt op een ogenschijnlijk adequate voeding heeft mogelijk een hogere behoefte (dit kan tijdelijk of structureel zijn), maar het is belangrijk om eerst andere oorzaken van een tekort uit te sluiten voordat met inname van (hoog-gedoseerde) supplementen wordt gestart. Met name een vitamine D tekort is belangrijk om uit te sluiten (lees meer in onze "Alles over: Vitamine D en calcium/ fosfor" post), maar ook de punten hierboven genoemd onder "beperkingen bij het testen" moeten beschouwd worden als mogelijke oorzaken van een tekort. Deze overige oorzaken moeten onafhankelijk worden opgelost en vitamine A suppletie moet normaliter niet worden gebruikt ter compensatie.
Supplementen die 25.000-50.000 IE (7.500-15.000 microgram) per dag leveren, lijken ruim binnen de veiligheidsmarge voor kortdurend gebruik (enkele weken) bij een volwassene en kunnen helpen bij het snel corrigeren van een tekort. Deze hoog gedoseerde supplementen mogen echter niet worden gebruikt zonder nauwgezette controle van serum vitamine A om te zorgen dat het binnen het normale bereik blijft.
Een vitamine A overschot/ toxiciteit corrigeren
Kijk bij een licht overschot naar de risicofactoren voor een tekort/ overschot onder sectie 3 om te bepalen of voedingskeuzes een waarschijnlijke oorzaak zijn en corrigeer deze. Zie ook de "beperkingen bij het testen" onder sectie 4 voor overige mogelijke oorzaken van een verhoogde serum vitamine A waarde.
De enige beproefde behandeling voor vitamine A-toxiciteit is de verwijdering van de giftige dosis vitamine A. Veel van de secundaire effecten van vitamine A-toxiciteit, zoals orgaanschade en hypercalciëmie vereisen medische zorg die buiten het bestek valt van deze post.
Hebben je dieet en leefstijl aanpassingen effect gehad?
Na het doen van aanpassingen in je dieet en leefstijl om een onbalans te adresseren kan het opnieuw meten van dezelfde biomarkers inzicht geven in de effectiviteit van de maatregelen. Is de onbalans gecorrigeerd of zijn verdergaande aanpassingen in dieet en leefstijl benodigd?
Zie onze blogpost voor meer informatie over de testpakketten die we aanbieden. Het healthFX check-up pakket bevat geen vitamine A, maar de overige pakketten wel.